Ξηράνσεις κωνοφόρων δένδρων- τι συμβαίνει;
Τα τελευταία δύο χρόνια το ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ- Δήμητρα, δέχονται μια σειρά ερωτημάτων σχετικά με ξηράνσεις κωνοφόρων δένδρων σε μια σειρά περιοχών της χώρας. Πάντα σε συνεργασία με την Δασική Υπηρεσία και τις κατά τόπους διευθύνσεις και δασαρχεία, παρακολουθούμε και μελετούμε το πρόβλημα.
Τι είναι η ξήρανση;
Η ξήρανση εμφανίζεται ως μεταχρωματισμός του φυλλώματος, μάρανση και πτώση των φύλλων. Ως σύμπτωμα μπορεί να σχετίζεται με μια σειρά παραγόντων τόσο περιβαλλοντικών (όπως καιρικά φαινόμενα- ξηρασία, αέρας, παγετός) όσο και ασθένειες. Στην περίπτωση των ασθενειών, μαζί με το σύμπτωμα της ξήρανσης έχουμε και την εμφάνιση άλλων συμπτωμάτων είτε στο εναέριο είτε στο ριζικό σύστημα.
Πότε θεωρούμε ότι η ξήρανση οφείλεται σε κάποια ασθένεια;
Η ξήρανση ως φαινόμενο σχετίζεται με την διαταραχή της φυσιολογικής πρόσληψης και μεταφοράς νερού στο δένδρο. Προσβολές από διαφορετικά παθογόνα (μύκητες, βακτήρια κοκ) που εισέρχονται και εγκαθίστανται στα αγγεία του ξύλου (δηλαδή τις φλέβες του δένδρου) παρεμποδίζουν την μεταφορά του νερού και άλλων θρεπτικών συστατικών. Αυτή η αλλαγή στην φυσιολογία του δένδρου εμφανίζεται ως ξήρανση των φύλλων. Για την αναγνώριση τυχόν ασθένειας, εξειδικευμένοι ερευνητές (φυτοπαθολόγοι) μελετούν τα συμπτώματα, εξετάζουν τα δένδρα και τα φυτά και μέσα από εργαστηριακή μελέτη αναγνωρίζουν την παθογόνο ασθένεια.
Ξήρανση και ξηρασία
Η ξήρανση των δένδρων οφειλόμενη στην έλλειψη υγρασίας στο έδαφος, εμφανίζεται αρχικά ως ξήρανση των κορυφών (δηλαδή των πιο απομακρυσμένων από τις ρίζες, μερών του δένδρου, όπου δεν μπορεί να φθάσει το νερό) και στην συνέχεια γενικεύεται και μπορεί να ξηράνει ολόκληρο το φυτό. Στα κωνοφόρα δένδρα, οι βελόνες (νεότερες) εμφανίζουν καστανοκόκκινο μεταχρωματισμό κατά το τέλος του καλοκαιριού, το φθινόπωρο και τις αρχές του χειμώνα. Συνήθως τα μικρά και νεαρά δένδρα είναι πιο πιθανόν να ξηραθούν ολοσχερώς από τέτοια φαινόμενα. Το φαινόμενο γίνεται εντονότερο μετά από συνεχόμενες περιόδους (χρόνια) ξηρασίας.
Οι ξηράνσεις που παρατηρούμε στα κωνοφόρα που οφείλονται;
Οι παρατηρούμενες ξηράνσεις σε δένδρα Πεύκης, κυπαρισσιών και ελάτης σε δασικούς όγκους της χώρας, φαίνεται να σχετίζονται με περιβαλλοντικές συνθήκες. Η παρατεταμένες υψηλές θερμοκρασίες, οι μειωμένες βροχοπτώσεις και χιονοπτώσεις αποτελούν βασικούς παράγοντες καταπόνησης των δένδρων. Αρκετές φορές ο συνδυασμός αυτών με το μειωμένης γονιμότητας έδαφος καταπονεί περισσότερο τα δένδρα. Ένα καταπονημένο δένδρο είναι πιο εύκολο να μολυνθεί ή προσβληθεί σε δεύτερο χρόνο από παθογόνα ή έντομα.
Είναι πρώτη φορά που παρατηρούμε το φαινόμενο αυτό;
Όχι, το φαινόμενο ξηράνσεων κωνοφόρων έχει ξαναπαρουσιαστεί και μελετηθεί στο παρελθόν (σε διαφορετικές χρονικές περιόδους) χωρίς να εντοπιστεί κάποια ασθένεια ή εντομολογικός εχθρός.
Όπως όλοι οι οργανισμοί έτσι και τα δένδρα έχουν τις δικές τους άμυνες με τις οποίες μπορούν να ανταπεξέλθουν στις διάφορες καταπονήσεις. Ωστόσο, όπως είναι φυσιολογικό να συμβαίνει με τους ζωντανούς οργανισμούς, δεν μπορούν όλοι να ανταπεξέλθουν με τον ίδιο τρόπο. Ο Δαρβίνος είχε ονομάσει το φαινόμενο «Evolutionary Arm Race» ή όπως έχουμε συνηθίσει να το λέμε στα ελληνικά «φυσική επιλογή», στο οποίο ο πιο «έξυπνος» οργανισμός εξελίσσεται (προσαρμόζεται) για να επιβιώσει. Έτσι και μέσα στο δασικό οικοσύστημα τα δένδρα που θα μπορέσουν να εξελιχθούν, θα επιζήσουν. Τα δασικά οικοσυστήματα έχουν την ικανότητα να εξελίσσονται και να αναγεννούνται.
Είναι φυσιολογικό να πεθαίνουν τα δένδρα;
Ναι, τα δένδρα όπως όλοι οι οργανισμοί στο περιβάλλον δεν ζουν για πάντα. Είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο κάποια δένδρα να νεκρώνονται πριν από άλλα μέσα σε ένα δάσος ή από περιοχή σε περιοχή.
Τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατέψουμε τα δάση;
Τα δάση είναι ικανά μέσα στο πέρασμα του χρόνου να ανακάμψουν. Η απομάκρυνση νεκρών ιστάμενων δένδρων, τα οποία έχουν μεγάλους πληθυσμούς από φλοιοφάγα και ξυλοφάγα έντομα, θα βοηθήσει στον έλεγχο της αύξησης των εντόμων. Επίσης η απομάκρυνση ξηρών/ νεκρών δένδρων θα μειώσει το κίνδυνο πυρκαγιάς. Η αραίωση συστάδων δένδρων θα μειώσει των ανταγωνισμό μεταξύ τους και θα ενισχύσει την εύρωστη ανάπτυξη τους.
